Als wetgevingsjurist nieuw recht vormgeven

Wat is jouw rol binnen de Rijksoverheid? Alle ministeries hebben een directie die wetgeving maakt op het eigen beleidsterrein. Ik geef leiding aan alle wetgevingsjuristen van het ministerie van JenV. Met nieuwe wetten of wetswijzigingen geef je richting aan maatschappelijke vragen. Dat gaat van een nieuwe zorgverzekeringsstructuur tot klimaatmaatregelen die nieuwe wetgeving vergen. Ook Europese afspraken die in Brussel zijn gemaakt vragen soms om nieuwe wetgeving. JenV heeft daarnaast een bijzondere rol: wij zijn verantwoordelijk voor het burgerlijk wetboek, het wetboek van strafrecht en de algemene wet bestuursrecht.’

Wie besluit of er een nieuwe wet komt? ‘Verzoeken komen voor een groot deel uit de politiek. Wij voeren bijvoorbeeld de afspraken in het regeerakkoord uit. Maar voor een ander deel doen wij zelf voorstellen. We proberen de maatschappelijke ontwikkelingen te duiden, te volgen en te bespreken. Is onze wetgeving voldoende toegerust, kan iedereen ermee uit de voeten? Zo niet, dan stellen we aan de minister voor om een wijziging aan te brengen. Stel, je rijdt voor Uber, is Uber dan jouw werkgever? Door hierover na te denken, voorkomen we dat een ontwikkeling als de platformeconomie wordt gehinderd omdat de regels onduidelijk zijn. Er is niks leukers dan nadenken over de vraag: hoe willen wij dat de samenleving over een paar jaar kan opereren, hoe zorgen we ervoor dat de regels in overeenstemming blijven met de behoeften van de samenleving?’

‘Er is niks leukers dan nadenken over de vraag: hoe willen wij dat de samenleving over een paar jaar kan opereren?’

Hoe verloopt een wetgevingstraject? ‘Het begint met heel veel praten, informatie verzamelen, naar buiten. Je ziet hier dan ook weinig mensen aan een bureau zitten, de meesten zijn op pad. Belangrijk is dat je eerst in kaart brengt waar de behoefte ligt. Wat is nu het probleem en hoe ziet men de oplossing? We praten met beleidsdeskundigen, de Orde van Advocaten, rechters, hoogleraren, maatschappelijke organisaties. Maar ook met ervaringsdeskundigen, ‘gewone’ burgers dus, die met een probleem kampen waar een nieuwe wet bij kan helpen. Waarom gaat iets steeds mis? Wat zijn de ervaringen? We steken onze voelhorens uit en gaan de hort op om te achterhalen waar nu precies het probleem zit.’

En wanneer begint het schrijfwerk? ‘Dat begint soms pas na een voortraject van een jaar. Je moet precies helder hebben hoe de regeling die jij gaat voorstellen, in de praktijk gaat werken. Heb je daar bijvoorbeeld een uitvoeringsorganisatie bij nodig? Als jouw voorstel iets gaat veranderen voor rechters, en dat is vaak het geval, dan moet je met rechters hebben gesproken. Pas daarna begin je aan het echte ambacht, het schrijven van de wetgeving.’

Wat zijn de mijlpalen in een wetgevingstraject? ‘Een leuke en spannende mijlpaal is de bespreking van jouw wetsvoorstel in de ministerraad. Je schrijft een bericht aan de minister dat je voorstel klaar is en dat er voldoende draagvlak is voor de eerste formele stap. Bijzonder is het ook als de minister-president na afloop van de ministerraad jouw onderwerp noemt. Een ander bijzonder moment is de bespreking van jouw wetsvoorstel in de Tweede of Eerste Kamer. Als het moment daar is, moet je er alles aan doen om de minister voldoende te informeren, zodat hij zich op de discussie die gaat volgen kan voorbereiden. De mensen hollen hier dan door de gang. Het is een mooi moment als jouw voorstel wordt aanvaard. De champagne gaat hier dan nog net niet open, maar het is absoluut een mijlpaal waar je als wetgevingsjurist trots op mag zijn.’

Welk wetgevingstraject gaf jou de meeste voldoening? ‘Dat was de transgenderwetgeving. Het was een wettelijke regeling voor een klein groepje. Maar deze groep was er zo blij mee. Deze mensen werden erkend, ze waren in beeld. De economische neiging kan zijn om wetgeving geldend voor 17 miljoen mensen voor te laten gaan. Maar dat is niet altijd het juiste. De minister bepaalt uiteraard waar we prioriteit aan geven, en natuurlijk voeren we uit wat in het regeerakkoord staat. Dat zijn de politieke afspraken. Maar we zijn niet alleen maar de pennetjes van het regeerakkoord. Wetgevingsjuristen worden hier juist uitgedaagd om na te denken over de toekomst. Waar gaat een bepaalde ontwikkeling op vastlopen? Welke groep heeft belang bij nieuwe regels?

‘We zijn niet alleen maar de pennetjes van het regeerakkoord. Wetgevingsjuristen worden juist uitgedaagd om na te denken over de toekomst.’

Wat voor mens moet je zijn als wetgevingsjurist? ‘Belangrijk is dat je geïnteresseerd bent in wat afspraken, vervat in regels, met mensen doen. Welk voordeel kan iemand hebben van een regel? En dan heb ik het niet zozeer over financiële voordelen. Een regel kan ook duidelijkheid geven over onderlinge verhoudingen, of erkenning geven aan mensen. Je moet een intellectuele nieuwsgierigheid hebben naar hoe de samenleving in elkaar steekt. Daarnaast moet je analytisch zijn. Kun je als een schaker bedenken hoe jouw wet gaat uitwerken? En het helpt als je graag speelt met taal. Je moet maatschappelijke ontwikkelingen kunnen vertalen in woorden en uitleggen wat je met wetgeving beoogt. Mensen willen namelijk niet iets doen uitsluitend omdat de regels dat voorschrijven. Ze willen begrijpen waarom een regel is voorgeschreven.’

Waarom is dit volgens jou zo’n boeiend vak? ‘Een wetgevingsjurist is toekomstgericht aan het werk. Hij mag kleien met nieuw recht. Terwijl een advocaat chic rommel opruimt en een rechter oordeelt over problemen uit het verleden, richt de wetgevingsjurist zich op de toekomst. Wij helpen de samenleving zichzelf vorm te geven. Wij geven een vertaling aan ontwikkelingen op een manier die niet gisteren, maar vandaag en morgen relevant is. Dat vind je in geen enkele andere juridische functie.’