Het slotstuk van de begrotingscyclus

Lang traject

‘Verantwoordingsdag is het slotstuk van een begrotingscyclus van 1,5 jaar’, vertelt Matthijs Buijs, beleidsmedewerker bij het ministerie van Financiën. Op Prinsjesdag 2014 presenteerde minister Dijsselbloem van Financiën de Rijksbegroting voor 2015. In april 2015 verscheen de Voorjaarsnota, met bijstellingen aan de begroting, een halfjaar later nog een Najaarsnota. Op 18 mei 2016 ten slotte was het Verantwoordingsdag en presenteerden de ministers van Financiën en Algemene Zaken ‘het andere koffertje’ aan de Tweede Kamer. Met daarin het Rijksjaarverslag 2015 en het Financieel Jaarverslag Rijk (FJR), dat een soort toelichting op het 1e verslag is. Hierin kan iedereen lezen waar het geld aan is uitgegeven, en wat het effect is geweest van de kabinetsmaatregelen. ‘Een mooie, transparante manier van verantwoording,’ aldus Matthijs, die het opstellen van het FJR coördineerde.

‘Verantwoordingsdag is het slotstuk van een begrotingscyclus van 1,5 jaar’

Matthijs Buijs

Controle door de Auditdienst Rijk

Het verantwoordingstraject bestaat uit meerdere processen en is een samenspel van vele partijen. De ministeries en een groot aantal andere rijksorganisaties maken elk hun eigen jaarrekening, en stemmen deze met Financiën af. Daarnaast is er ook een overkoepelende Rijksrekening. Om te zorgen dat alle informatie gebaseerd is op correcte cijfers, legt de Auditdienst Rijk (ADR) de jaarrekeningen van de ministeries en rijksorganisaties langs de meetlat. Auditmanager Mustafa Perkgöz controleert en certificeert de interne jaarrekening van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO), een agentschap van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK). Ook controleert hij de passage die de RVO aanlevert voor het financieel jaarverslag van EZK. ‘Begin februari verscheen de interne jaarrekening in concept. De controle van de cijfers moest op 15 maart gebeurd zijn’, vertelt Mustafa. ‘De Algemene Rekenkamer maakt gebruik van onze bevindingen.’

‘Voor auditors is dit de drukste tijd van het jaar’

Mustafa Perkgöz

Algemene Rekenkamer doet aanbevelingen

De Algemene Rekenkamer kijkt net als de ADR naar de verantwoording, maar koppelt de cijfers ook aan beleid. Marleen Stafleu is programmamanager Verantwoordingsonderzoek bij de Rekenkamer. ‘Wij controleren of het Rijk geld uitgeeft en beleid uitvoert zoals de bedoeling was’, vertelt ze. ‘Wij rapporteren aan de Tweede Kamer. Anders dan bij een bedrijf, waar je cijfers controleert zodat er vervolgens aan de aandeelhouder kan worden uitgekeerd, controleren wij nu namens ‘de belastingbetaler’. We doen eigenlijk een check of wat de ministers met de Tweede Kamer hebben afgesproken, efficiënt en effectief wordt uitgevoerd.’ Wanneer de Rekenkamer vaststelt dat een proces niet rechtmatig of doelmatig verloopt, of vermoedt dat iets efficiënter of beter kan, rapporteert zij daarover. Marleen: ‘Neem de overheveling van zorg- en welzijnstaken van Rijksoverheid naar de gemeentes in 2013. Wij zagen vorig jaar knelpunten en deden 2 aanbevelingen: geef gemeentes zekerheid over hun budget, en zorg voor inzicht in het effect van het beleid.’ Onder Marleens supervisie publiceert de Rekenkamer het rapport Staat van de Rijksverantwoording en 23 losse rapporten. Matthijs: ‘Mijn collega’s schrijven namens de minister van Financiën een bestuurlijke reactie op de stukken van de Rekenkamer.

‘Wij controleren of het Rijk geld uitgeeft en beleid uitvoert zoals de bedoeling was’

Marleen Stafleu

Een feest van de democratie

Op Verantwoordingsdag heerst er een bijzondere stemming onder de betrokken rijksambtenaren. Het inpakken van ‘het andere koffertje’ is een hele ceremonie, vertelt Matthijs. ‘Ik mag het samen met de minister naar de Tweede Kamer dragen.’ Marleen ziet Verantwoordingsdag als een ‘feest voor de democratie’. ‘Ik ga altijd naar de uitreiking om sfeer te proeven en collega’s te zien. Na de Kamer krijgt de media de stukken gepresenteerd. Soms vatten die de dingen toch wat anders op dan je bedoelt. Dan geeft de Rekenkamer toelichting.’ De ADR heeft op de verantwoordingsdag geen prominente rol en volgt de latere debatten in de Tweede Kamer.

Drukste tijd van het jaar

‘De verantwoordingscyclus loopt over 3 kalenderjaren, en ieder jaar start er een nieuwe cyclus’, vertelt Mustafa. ‘Elk voorjaar lopen er dus 3 naast elkaar. Volgens Mustafa is dit voor accountants de drukste tijd van het jaar. Maar in de andere maanden van het kalenderjaar gebeuren natuurlijk ook allerlei dingen: je hebt ook andere checks en controles, je denkt mee over hoe RVO zijn administratie en processen beter kan inrichten nu er een aantal andere diensten in zijn opgegaan.’ De ambtenaren zijn ook al bezig met de voorbereidingen voor het opstellen van de Rijksbegroting voor het komende jaar. Matthijs: ‘Met de zomer ertussen in is Prinsjesdag nog maar een paar maanden weg.’

Hectiek rond het Verantwoordingsdebat

Het werk rond Verantwoordingsdag is na deze dag nog niet voorbij. Een week later vindt het Verantwoordingsdebat plaats, de tegenhanger van de Algemene Beschouwingen. Dan ondervraagt de Kamer de ministers van Financiën en van Algemene Zaken over het Financieel Jaarverslag Rijk. ‘Het is een gevarieerd debat’, vertelt Matthijs. ‘De minister van Financiën kan al wat doorkijkjes geven naar de toekomst, maar het kan er evengoed verhit aan toe gaan. En achter de schermen zitten mensen zoals wij snel allerlei antwoorden voor de minister te schrijven. Dan zit je als ambtenaar echt midden in de hectiek van de politiek.’

Gehaktdag?

Die hectiek houdt nog wel enige dagen aan, want er vinden rond die tijd veel Kamerdebatten plaats over alle jaarverslagen en rapporten. Marleen: ‘De Rekenkamer is bij die debatten aanwezig. Ook briefen we in de weken na Verantwoordingsdag de ministeries, om bijvoorbeeld toelichting te geven op onze rapporten.’ De bijnaam ‘Gehaktdag’ voor Verantwoordingsdag is dan ook niet terecht volgens Marleen. ‘Het gaat niet om 1 dag en ook niet om het afrekenen met bewindslieden. We voeren onze controles het hele jaar uit, en proberen altijd toe te werken naar verbetering.’